In het afgelopen weekend was ik in Tiradentes, vermoedelijk het kleinste van de cidades históricas, de historische steden in de deelstaat Minas Gerais. Tiradentes is een pareltje, een levend openluchtmuseum. Het is één van die steden die ontstond toen er goud werd gevonden, die vervolgens bloeide en bloeide en zijn rijkdom gedeeltelijk investeerde in mooie gebouwen en vaak uitbundig versierde Barokke kerken. Naderhand kwam het verval, toen het goud zo ongeveer op was. Maar gelukkig is Tiradentes vrijwel geheel bewaard gebleven, net als de eerste havenstad die voor verbinding met de goudstreek zorgde: Parati (of Paraty). Beide steden zijn tijdig gered; in Tiradentes is in de dertiger jaren van de twintigste eeuw een begin gemaakt met het herstel van het historische centrum. Mede dank zij een streng beleid van de IPHAN, de Braziliaanse Rijksdienst voor de Monumentenzorg, is Tiradentes nu voor zo’n negentig procent in een zeer goede staat hersteld. Een fikse vooruitgang is dat recent alle ontsierende telefoon- en elektriciteitsleidingen onder de grond zijn weggestopt. Als je eens naar de historische bestrating kijkt, realiseer je je direct wat een ingrijpende operatie dat moet zijn geweest. Ook lelijke straatverlichting is uit het centrum verdwenen; sierlijke antieke straatlantaarns aan de gevels versterken nu het fraaie straatbeeld, ook ‘s avonds.
Via internet was ik terecht gekomen in Pousada da Matriz, een klein hotel annex antiekwinkel aan de straat die van de Matriz, de kathedraal, naar beneden loopt; voor degenen die Tiradentes al eens hebben bezocht: de straat die je inkijkt vanaf het terras vóór de kerk. Aan de achterkant van het oude pand zijn vier appartementen gebouwd, ook geheel in oude stijl, met bijvoorbeeld voor ieder appartement andere oude deuren. Heel comfortabel ingericht, met uitstekend sanitair. Wie met mij Tiradentes gaat bezoeken, kan erop rekenen dat ik ga proberen daar te boeken! De eigenaars: Maria do Rosário en haar van oorsprong Chileense echtgenoot Fernando, spannen zich enorm in om het hun gasten naar de zin te maken. Aan de telefoon had Maria het gehad over een ‘excelente café de manhã’, een excellent ontbijt – en ze bleek daarmee geen woord teveel te hebben gezegd, want ook voor de twee gasten die er verbleven had ze met haar hulp alles uit de kast gehaald. Inclusief twee soorten heerlijk volkorenbrood, vier smaken yoghurt, drie soorten jam en een ruime variatie aan de in Brazilië bij het ontbijt gebruikelijke koekjes en cakes. ‘s Middags op het terras achter de pousada zorgde de gastheer voor een caipirinha en voor crêpes en voor de lunch stelde hij een uitstekend pastagerecht voor.
Het was mijn vierde bezoek aan Tiradentes, maar dank zij de eigenaars van de pousada kon ik nog met iets nieuws kennismaken: op een paar kilometer afstand blijkt een artistiek gehucht te liggen waar een aantal kunstenaars en beoefenaars van verschillende takken van kunstnijverheid actief zijn. Bichinhos heet het en het bleek een bezoek meer dan waard. Als ik per auto had gereisd, had ik er mooie dingen voor mijn huis kunnen kopen. Nu bleef het bij een aantal kleine ‘lembranças’, souvenirs.
Ten slotte nog even een toelichting op de naam Tiradentes. Letterlijk betekent dat ‘tandentrekker’ en het stadje is vernoemd naar een tandarts die in de omgeving van Tiradentes is geboren. Hij was één van de mensen die een beweging voor de onafhankelijkheid van Brazilië begon. Met een aantal medestanders werd hij verraden en ter dood veroordeeld. Bij anderen werd die straf omgezet in verbanning of verlaging in rang, maar de beslissing van de Portugese koning om ook Tiradentes niet op het schavot te laten sterven, kwam in Brazilië aan toen het vonnis net was voltrokken. Tiradentes werd onthoofd, gevierendeeld en zijn resten werden op verschillende plaatsen ‘tentoongesteld’. Het hielp allemaal niet: de onafhankelijkheid van Brazilië werd er alleen door uitgesteld en de verhouding tussen Portugal en de kolonie werd er alleen maar meer gespannen door. Tiradentes is de grote held van de onafhankelijkheid geworden en in Ouro Preto, hier heel dichtbij, staat zijn standbeeld op een naar hem genoemd plein. Wrang is dat de onafhankelijkheid van Brazilië ten slotte werd uitgeroepen door een lid van de Portugese koninklijke familie zelf.
Er zou heel wat bloed zijn gespaard als politici – zoals Luns – uit de geschiedenis van de onafhankelijkheid van Brazilië de les hadden geleerd dat het streven naar onafhankelijkheid van koloniën nooit echt de kop kan worden ingedrukt.

Op de foto links Tiradentes, rechts (met de gele kozijnen) Pousada da Matriz