Op 22 april verhuis ik naar mijn eigen huis in de wijk Jardim dos Inconfidentes. Die naam betekent, zoals sommigen al wisten of vermoedden, Tuin van de Niet-getrouwen. Dat klinkt niet erg positief, maar Inconfidentes is een soort geuzennaam. Hij verwijst naar een groep vooraanstaande inwoners van de deelstaat Minas Gerais die omstreeks 1790 voorbereidingen troffen om van hun deelstaat een onafhankelijke natie te maken met als staatsvorm de republiek. De ideeën van de Franse Revolutie speelden daarbij een rol. Tot de groep behoorden dichters, geestelijken, militairen, de eigenaar van een goudmijn en landeigenaren.
Niet voor iedereen waren de ideële motieven het belangrijkst. Een gewichtig element was het feit dat de Portugese Kroon eiste dat elke afzonderlijke regio in de goudstreek jaarlijks een vaste hoeveelheid goud zou leveren. Dat was een toenemend probleem doordat het goud, dat in Minas Gerais zo rijkelijk was gedolven, uitgeput dreigde te raken. Was er te weinig goud beschikbaar om de voorgeschreven hoeveelheid aan de Kroon te leveren, dan moest het worden aangevuld met andere kostbaarheden. Deze Derrama, zoals de gehate schatplicht heette, werd geïnd door soldaten die elk huis binnenvielen en kostbaarheden tot de gewenste waarde meeroofden.

De samenspanning met de naam Inconfidência Mineira werd verraden door één van de Inconfidentes zelf, Joaquim Silvério dos Reis, die hoopte dat hij met zijn Judasdaad de schuld kon afkopen die hij bij de Kroon had. Twaalf leidende figuren van de beweging werden ter dood veroordeeld, maar van elf van hen werd de straf omgezet in verbanning naar Portugese koloniën in Afrika.

Alleen de vaandrig Joaquim José da Silva Xavier, die als leider van de Inconfidentes wordt gezien, eigenlijk de maatschappelijk minst hooggeplaatste van het gezelschap, werd, 45 jaar oud, werkelijk ter dood gebracht, op 21 april 1792 in Rio de Janeiro, waarna zijn hoofd werd opgespietst in Ouro Preto en zijn gevierendeelde lichaam als afschrikwekkend voorbeeld naar verschillende andere plaatsen langs de weg van Rio de Janeiro naar Ouro Preto werd gestuurd. Soms wordt verteld dat het decreet tot omzetting van de straf van Da Silva Xavier net te laat arriveerde om de voltrekking van het doodvonnis te voorkomen, maar in andere geschiedschrijving is daarvan geen sprake.

Een roemloos einde werd het niet. De Inconfidência Mineira heeft een ereplaats in de Braziliaanse geschiedenis gekregen. Al ging het de Inconfidentes er alleen om de deelstaat Minas Gerais onafhankelijk te maken (van een nationaal Braziliaans saamhorigheidsgevoel was nog geen sprake), ze werden toch de voorlopers van de nationale onafhankelijkheid, die overigens pas ongeveer een halve eeuw later werd gerealiseerd door een lid van de Portugese Kroon, die vanuit Rio de Janeiro Brazilië bestuurde. Deze vorst, Dom Pedro de Alcântara, werd teruggeroepen naar Lissabon, maar hij had zozeer wortel geschoten in Brazilië dat hij niet meer naar Europa terug wilde en zijn deel van het Portugese rijk onafhankelijk verklaarde en zich later tot keizer Pedro I liet kronen.

De vaandrig Joaquim José da Silva Xavier had zich niet alleen als militair verdienstelijk gemaakt. Al op elfjarige leeftijd was hij wees geworden en hij werd vervolgens opgevoed door een peetvader, die actief was als cirurgião (arts). De jonge Da Silva Xavier had een hele reeks beroepen en betrekkingen, tot hij militair werd. Zo beoefende hij ook elementaire tandheelkundige zorg, waaraan hij zijn apelido of roepnaam Tiradentes, de Tandentrekker, dankt.

Onder die naam kent elke Braziliaan hem en menige stad in Brazilië heeft een plein of een hoofdstraat naar hem genoemd. Zo heeft Rio de Janeiro zijn Praça Tiradentes, net als Ouro Preto, de zusterstad van ‘mijn’ Mariana. Vanaf dat plein kijkt de voorman van de Inconfidência Mineira als standbeeld vanaf een hoge sokkel uit op het monumentale gebouw waarin het Museu da Inconfidência is gehuisvest, met een erezaal voor de Inconfidentes. Ouro Preto, dat op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat, is mede daarom vaak het centrum van officiële herdenkingen.
Tiradentes werd geboren in een stadje dat ook tot de belangrijke vindplaatsen van goud behoorde. Die plaats kreeg later de naam Tiradentes en ik schreef er al eerder over op dit weblog (16-08-2008).

De dag waarop Tiradentes ter dood werd gebracht, 21 april, is nu een nationale gedenkdag. Het is een feriado, een vrije dag waarop de meeste winkels en alle overheidsdiensten zijn gesloten.
Dat Inconfidentes nu een erenaam is, mag blijken uit het feit dat niet alleen veel instellingen in deze contreien de naam hebben geadopteerd, maar ook hotels, winkels, café’s, tot snackbars aan toe. De regio waarin ik woon draagt eveneens de naam Inconfidentes en de maatschappij waarbij ik een ziektekostenverzekering heb, noemt zich darom Unimed Inconfidentes.

Bovenaan een portret van Tiradentes (maker onbekend), daaronder een schilderij van zijn terechtstelling van de hand van Francisco Aurélio de Figueiredo e Melo.