Mariana, 23 april 2009
Dagelijks stuurt de Wereldomroep mij een nieuwsbrief met een samenvatting van het nieuws uit Nederland en uit de rest van de wereld. Gisteren las ik daarin dit bericht:
Italiaan valt in bagagekelder op Schiphol
Een 23-jarige Italiaanse man is in de bagagekelder van Schiphol gevallen. De Italiaan, die voor het eerst in zijn leven met het vliegtuig reisde, was zijn identiteitsbewijs kwijt. Hij dacht dat deze (moet natuurlijk ‘dit’ zijn, CC) wel aan het eind van de bagageband zou liggen. Daarom klom hij op de band om vervolgens meters naar beneden de kelder in te duikelen. Een medewerker van Schiphol haalde hem tussen de bagage vandaan en droeg hem over aan de marechaussee, die hem een boete gaf. Zijn legitimatiebewijs vond hij niet meer terug; de Italiaan moest een nieuw document aanvragen.
Van zo’n bericht krijg ik kippenvel. Ik probeer me voor te stellen waarom die jonge Italiaan een boete krijgt als hij in zijn onervarenheid op de verkeerde manier op zoek gaat naar zijn identiteitsbewijs. Waarom bekommert de marechaussee zich niet om deze man in zijn hulpeloosheid? Zou niet de eerste reactie kunnen en moeten zijn: hoe helpen we deze man weer op pad?
Hoe komt het dat een overheidsdienaar in dit geval naar zijn bonboekje en pen grijpt in plaats van die Italiaan op zijn gemak te stellen en hem te vertellen hoe hij aan een nieuw identiteitsbewijs kan komen? Hoe is die marechaussee opgeleid voor zijn taak op Schiphol? Wat verwachten zijn superieuren van hem? Hoe is hem geleerd met mensen in hulpeloze omstandigheden om te gaan?
Misschien is dit nog een uitvloeisel van zo’n vermaledijd prestatiecontract, waarbij meer bonnen en boetes meer waardering opleveren. Maar vast geen waardering in Italië. Als deze Italiaan daar terugkomt en zijn verhaal vertelt, zal de achting voor Nederland er niet groter op worden. Misschien gaan weer een paar Italianen méér zich afvragen of die Europese eenwording wel zo’n goed idee is.
Voor mij is dit weer een voorbeeld van hoe de overheid in Nederland erin slaagt de sfeer in de samenleving verder te laten verzieken. Niet alleen ik krijg er kippenvel van, dat zal zeker ook met anderen gebeuren. En hoewel niet iedereen zich het bewust zal zijn – ook door deze dingen groeit de afstand tussen de overheid en de burger, met onder andere als gevolg dat de burger steeds meer de neiging voelt opkomen zich tegen de overheid af te zetten. Omdat die overheid zich onbereikbaar en ongenaakbaar toont, richt de burger zijn woede meer en meer op de overheidsfunctionarissen die nog wel zichtbaar en aanspreekbaar zijn, zoals politie- en brandweerpersoneel, en op mensen in dienst van instanties die als overheid worden ervaren, zoals ambulancepersoneel.
In plaats van zich daar boos over te maken zou de overheid eens moeite moeten doen dat te begrijpen en de oorzaken weg te nemen. Of heb ik het mis?
Ik ben het eens met het feit dat deze boete van de Koninklijke Marechaussee totaal misplaatst is.
Hoewel het een sprong is om uit één incident algemene conclusies te trekken, deel ik de mening dat de Nederlandse overheid ‘verbureaucratiseerd’ is, dat wil zeggen te veel in regeltjes en procedures denkt en werkt.
Was het niet na de beruchte Oudejaarsbrand in Volendam en/of na de vuurwerkramp in Enschede dat bleek dat veel controles omtrent bouwvergunningen, horecavergunningen etc. alleen op papier werden gedaan? Om maar wat te noemen.
Ik zou graag willen aanvullen dat dat (volgens mij) niet de enige reden is dat de burger vandaag de dag zo boos is. Dat ligt, denk ik, óók aan een maatschappij waarin consumentisme, directe behoeftebevrediging (‘we willen lol en nu’) belangrijker lijkt dan saamhorigheid, de planeet goed beheren enz. Het graaikapitalisme heeft ook een culturele component. Ik realiseer me dat dit een erg algemene opmerking is, die uitwerking verdient. Wellicht een andere keer.
Helemaal mee eens, Bert. Laten we binnenkort op dat aspect van het consumentisme terugkomen. Zal ik een aanzet geven?
Je wekt de indruk te weten dat de vragen die bij jou opkwamen niet door de maurechaussee zijn gesteld. Hoe die Italiaan geholpen is kan je uit het hele stukje niet opmaken, behalve dan dat hij een nieuw ID moest aanvragen en dat hij een een boete ontving als consequentie van zijn handelen. Je kunt je ook afvragen of de uitleg van de italiaan wel geloofwaardig is. Waarom zou een ID op de bagageband liggen? Die had de man toch nodig om het vliegtuig binnen te komen. Die is toch nooit als bagage afgegeven. En zo ontbreken er nog veel meer gegevens uit het verhoor dat ongetwijfeld heeft plaats gehad en waardoor de Maurechaussee besloot een boete te geven.
Een slap berichtje om verder je betoog aan op te hangen. En daarvan wordt ik ook niet enthousiast. Je zet overheid en burger neer als bestaande entiteiten. Maar wat is de overheid eigenlijk? Wie is/zijn dat? Evenals de burger. Wie is dat? De overheid ben jij en ik en alle anderen bij elkaar. Niet iets dat buiten ons is. Dat is gekozen, aangesteld, aangewezen door iedereen die deel uitmaakt van de samenleving.
Je vaststelling dat de burger zich uit onvrede afzet tegen een ongenaakbare en onbereikbare overheid is m.i. een makkelijke keuze. Die burger kan namelijk ook kiezen om zelf wat te doen aan waar hij denkt dat het beter kan ipv die verantwoordelijkheid af te schuiven op een andere ongedefinieerde entiteit.
Hieruit volgt voor jou de suggestie:
Als je de internationale achting voor Nederland of de Europese eenwording belangrijk vindt: schrijf daarover! Of doe er iets mee. Kritiek is prima, maar ik wordt enthousiaster van berichten van mensen die vertellen hoe ze ontevredenheid hebben omgezet in een beweging naar anders/beter.
Sjors heeft wel gelijk dat we niet echt genoeg weten van de precieze toedracht van het door Constant aangehaalde geval. Op gezag van de Ombudsman (doorwrochte rapporten, ook over de Marechausee) kunnen we echter wel zeggen dat Constants algemene indruk van onpersoonlijk optreden van de overheid vaak wel op gaat. Wat natuurlijk niet betekent dat het overal en altijd zo gaat.
Dat wij met zijn allen de overheid zijn is theoretisch waar, maar die overheid heeft ook een eigen dynamiek (of eigenlijke meerdere: een politieke, een ambtelijke en dat ook nog eens op veel niveaus. Daarmee is het volgen van de volkswil echt niet automatisch gegarandeerd. (Gedeeltelijk is dat nog goed ook, maar dat terzijde.)
Dat je invloed kunt uitoefenen als burger is wel waar (tenminste in theorie), maar de praktijk blijkt toch echt altijd weer veel lastiger. Democratisch uitgeoefende invloed is slechts een van de factoren in het tot stand komen van beleid, besluiten enz. en zeker niet altijd de sterkste, naast gevestigde belangen: economische (waarop we tamelijk weinig democratische invloed kunnen uitoefenen, ondernemers beslissen zonde last en ruggespraak, de overheid bepaalt slechts de marges), de belangen van de bureaucratie en van organisaties (zijn altijd uit op voortbestaan en belangrijker worden). Veel inspraakprocedures in Nederland zijn echt zoethoudertjes. Ik heb het persoonlijk mogen waarnemen tijdens mijn werk voor een gemeente.
Makkelijke keuze of niet, ik denk dat Constant gelijk heeft dat veel mensen in Nederland zich afkeren van de politiek (de veelbesproken kloof tussen politiek en burger), omdat ze niet (meer) geloven in hun democratische invloed. Die is vaak ook beperkt, zoals hierboven aangegeven.
De suggestie om niet alleen kritiek te hebben, maar ook voorstellen voor verbeteringen te doen, is prima. Echter, het lijkt ook een manier om mensen die kritiek hebben, maar niet meteen een oplossing weten, de mond te snoeren. Dat zou suf zijn. Een probleemanalyse is een eerste stap op weg naar oplossingen.
Beste Sjors,
Dank voor het feit dat je reageerde. Eerst moet ik misschien even iets rechtzetten naar aanleiding van je laatste alinea. Het ging mij er niet om de internationale achting voor Nederland en Europa te bevorderen. Ik noemde die twee alleen omdat de politici in Nederland die zo belangrijk vinden; dan vind ik dat ze zich ook moeten afvragen welke effecten Nederlandse gedragingen hebben op de wijze waarop men in het buitenland zich een beeld vormt van de Nederlandse samenleving.
Wat die Italiaan betreft: in het stukje stond duidelijk dat hij zijn identiteitsbewijs dacht te zijn kwijtgeraakt op de bagageband; misschien laten vallen toen hij zijn bagage van de band pakte? Ik heb niet zoveel neiging aan zijn verklaring te twijfelen. En ik blijf bij mijn verontwaardiging over die boete. Het voorval doet me denken aan wat ik las kort nadat de identificatieplicht in Nederland was ingegaan. Iemand die zich op straat bereid toonde te getuigen over een aanrijding, bleek zijn identiteitsbewijs niet bij zich te hebben. Boete! Weet je wat er dan gebeurt? Zo iemand laat het een volgende keer wel uit zijn hoofd een verklaring af te leggen met een politieman in de buurt.
Wat je visie op ‘de overheid’ betreft sluit ik me graag aan bij wat Bert Ernste in zijn reactie schreef. De overheid bestaat al heel lang niet meer uit uitsluitend gekozen vertegenwoordigers die bepalen wat er in Nederland gebeurt. De dienst wordt vergaand uitgemaakt door ambtenaren die geen democratische verantwoording hoeven af te leggen en van wie de politici in sterke mate afhankelijk zijn geworden.
Je kunt dan ook niet zeggen: “De overheid ben jij en ik en alle anderen bij elkaar. […] Dat is gekozen, aangesteld, aangewezen door iedereen die deel uitmaakt van de samenleving.” Ik heb bij voorbeeld niet gestemd op één van de partijen die in Nederland de regering vormen. Maar bovendien denk ik dat velen die wel hun stem op de regeringspartijen hebben uitgebracht zich lang niet altijd in het regeringsbeleid zullen herkennen. Vooral sedert de grote politieke partijen hun ‘ideologieën’ hebben laten varen weet je als kiezer veel minder wat er met je stem gaat gebeuren. Wat dat betreft, is onze democratie hard aan vernieuwing toe. (Misschien kom ik op dat onderwerp ook nog wel een keer terug.)
Mijn ietwat cynische instelling wat betreft de overheid is veroorzaakt door het gedrag van overheidsorganen zelf. Ik zou je voorbeelden uit Utrecht kunnen geven waaruit blijkt dat de gemeente burgers met klachten of suggesties vaak maar lastig vindt. Mijn ervaring is dat je in Utrecht bij de gemeente iets gedaan kunt krijgen, als je er een politicus of een ambtenaar zelf kent. Vele inwoners van de goede stad Utrecht (en van andere, vooral grotere steden) kunnen er ongetwijfeld over meepraten.