Midden op een enorme permanente markt met allerlei verkopers van kunstnijverheid, artesanato op zijn Braziliaans, in de stad Caruaru in de Braziliaanse deelstaat Pernambuco stond ik ineens in het Museu do Cordel. Cordel betekent draad of koord en de Literatura de Cordel is de verzamelnaam voor een serie simpele boekjes die vanaf ongeveer honderd jaar geleden heel populair zijn geworden in Brazilië. Tegenwoordig zal de productie minder zijn door het aanbod aan informatie en vertier via internet, maar vooral in de noord-oostelijke staten van Brazilië kom je de boekjes op markten en in gespecialiseerde winkelstalletjes nog veelvuldig tegen.
De literatura de cordel dankt zijn naam aan het feit dat de aanbieders op markten en bij feesten hun boekjes ophingen aan horizontaal uitgespannen koorden. Aanvankelijk boden de boekjes vooral spannende verhalen, op rijm gezet, over groepen boeven die het noord-oosten onveilig maakten; de bekendste boef, Lampião, roofde van de rijken en deelde een deel van de buit uit aan de armen.
De aanbieders, is mij verteld, droegen in het openbaar voor uit hun boekjes, maar op een spannend moment in het verhaal stopten ze hun voordracht en konden de nieuwsgierige toehoorders een exemplaar kopen om van de afloop van het verhaal te kunnen genieten; een antieke vorm van de cliffhanger.
Ik ben ook boekjes tegengekomen over religieuze onderwerpen en over veilig vrijen en het voorkomen van geslachtsziekten. De literatura de cordel had en heeft ook een opvoedkundige taak.
De boekjes hebben vrijwel altijd een omslag dat is gedrukt met behulp van op houtsnijwerk gebaseerde cliché’s. Het houtsnijwerk is eenvoudig, maar vaak heel aansprekend.
Het Museu de Cordel in Caruaru (PE) was ooit opgezet door een erkende specialist op het gebied van de cordel-geschiedenis. Toen ik het ontdekte werd het gerund door zijn zoon. Behalve een omvangrijke collectie boekjes was er ook een mooie collectie cliché’s te bewonderen en enkele drukpersen.
Op het op stof gedrukte plakaat staat Museu do cordel – Lembrança de Caruaru, Cordelmuseum – Herinnering aan Caruaru.
Klik op de foto om hem groter te zien.
Mestre Vitalino, die we hier gisteren leerden kennen, heeft velen geïnspireerd. De wijk Alto do Moura van de Pernambucaanse stad Caruaru, waar Vitalino het grootste deel van zijn leven woonde en werkte, bevat de ene na de andere werkplaats of winkel waar pottenbakkerskunst wordt vervaardigd en verkocht in de stijl van de grote meester. Je aandacht wordt er meteen naar toe getrokken doordat voorbeelden hoog aan de gevels zijn bevestigd. Op de bovenste foto een groep retirantes, een familie die voor de droogte naar de stad was gevlucht en, zodra er regen is gesignaleerd, terugkeert naar huis om daar de draad weer op te vatten.
De onderste foto toont een tafereel van twee slagers die bezig zijn een boi of stiertje te slachten.
Als deze in Brazilië zeer populaire kunst je interesseert, kijk dan (ook als je geen woord Portugees verstaat) naar de gisteren door Bert Ernste aanbevolen video’s op Youtube.
Klik op de foto’s om ze groter te zien.
Een paar dagen geleden zagen we hier de Ark van Noach in zijn Braziliaanse uitvoering. Ik kwam die tegen in het atelier van nakomelingen van Mestre Vitalino, een van de grootste kunstenaars uit het pottenbakkersgilde. In hetzelfde atelier, in een buitenwijk van de stad Caruaru in de deelstaat Pernambuco, kon ik Vitalino zelf ook fotograferen. Kennelijk was hij musicaal, want hij is geportretteerd met een blaasinstrument aan de lippen.
Klik op de foto om hem iets groter te zien te krijgen.
In de nordeste, het noord-oosten van Brazilië, en in het bijzonder in de deelstaat Pernambuco (hoofdstad; Recife) kom je heel veel van dit soort aardewerken beeldjes tegen. Ik ging er speciaal voor naar de stad Caruaru, waar in een distrito, een buitenwijk, nog het atelier is te bezichtigen van een van de topartiesten op dit vlak, Mestre Vitalino. Hij leeft zelf niet meer, maar ik zag zoons en een kleinzoon aan het werk. Een van de leukste taferelen was deze Ark van Noach. Let ook op het paar toekans (tucanos) en het paar blauwe araras in de kruin van de boom, wachtend op hun beurt om in te schepen in de voetbal.
Klik op de foto om hem wat groter te zien.
Onze digitale revolutie heeft ook een nieuwe emancipatiegolf veroorzaakt, in die zin dat iedereen, ongeacht zijn kennis, ervaring, intelligentie, ieder ogenblik de hele wereld kan laten weten wat hij van alles vindt. Hofland, de Groene, 24-04-2012