Als Nederlander die in het buitenland woont, mag ik soms meedoen aan Nederlandse verkiezingen en stemmingen. Nu is dat het geval met het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. Ik krijg de bescheiden per post toegestuurd en kan ze per post inleveren bij de Nederlandse ambassade in Brasília. Ex-expat Eelco Keij spant zich zeer in om het stemmen vanuit het buitenland onder andere via internet gemakkelijker te maken. Maar zo ver is het nog niet.
Vorige week kreeg ik de stukken en ik maakte ze verzendklaar. Maar het denken gaat door en vandaag besloot ik de envelop met mijn stembiljet toch maar niet in te sturen. Inmiddels liggen de snippers in de prullenbak.

Ik had een stem tegen het associatieverdag van de EU met Oekraïne willen uitbrengen. In de eerste plaats omdat het mij niet opportuun lijkt op dit moment vooruit te lopen op een mogelijke uitbreiding van de Europese Unie en haar invloedssfeer. Er is op dit moment al te veel onrust in het gebied dat geografisch tot Europa behoort (en dat groter is dan de Europese Unie). De vluchtelingencrisis zorgt voor veel onrust en voor ernstige verschillen van mening binnen de Europese Unie zelf. Met name de landen die vroeger tot het Oostblok behoorden hebben het gevoel dat ze worden meegezogen in een richting waar ze zelf niet voor gekozen zouden hebben.
En wat de oorspronkelijke Europese Unie betreft, is nog lang niet iedereen heen over de schrik waarvoor de overval op Griekenland heeft gezorgd. Wie geeft de garantie dat straks niet een andere zwakkere economie wordt opgeofferd?
Over de grenzen van de EU heen kijkend lijkt het mij verstandig als de Europese Unie zich wat terughoudend opstelt en geen stappen zet die de Koude-Oorlogssfeer kunnen aanwakkeren.

Er wordt wel geprobeerd de druk van de ketel te halen door de critici van het verdrag voor te houden dat het ‘alleen maar’ om een handelsverdrag zou gaan. In dat licht is het vreemd dat in de voorgaande jaren vaak over Oekraïne als toekomstig lid van de Europese Unie en van de NAVO is gepraat en geschreven. En waarom zou een puur handelsverdrag ‘associatieverdrag’ worden genoemd?
Waarom zou EU-voorzitter Juncker in het Nederlandse parlement hebben verklaard dat een Nederlands nee tegen het verdrag een bom onder de EU zou kunnen leggen? En dat terwijl de economie van Oekraïne op dit moment een omvang heeft van die van alleen de Nederlandse provincie Noord-Holland. En terwijl ondernemers die al zaken doen met Oekraïne verklaarden dat zij daarvoor geen nieuw verdrag nodig hebben.

Er zijn eigenlijk genoeg redenen om op dit moment tegen het doordrukken van het associatieverdrag te zijn. Zowel de nationale overheid als de Europese Unie zouden eerst eens klip en klaar moeten uitleggen waarom het nu eigenlijk gaat met dit verdrag en wat de maximale reikwijdte kan zijn. Maar dat soort duidelijkheid verschaffen helaas noch nationale overheden noch de Europese Unie. De EU, vaak onzichtbaar gesteund door de nationale overheden, gaat door met beleid te maken waar de Europese burgers niets over te vertellen hebben. De voorstanders zeggen wel dat de nationale overheden die achter de besluiten van de EU staan door de burgers zelf zijn gekozen. Maar ze weten drommels goed dat burgers met hun stem bij verkiezingen zelfs in grote lijnen niet meer kunnen bepalen wat de door hen gekozen parlementariërs en het kabinet namens hun kiezers gaan doen.

Ik ga desalniettemin geen stem uitbrengen bij het komende referendum. Dat heeft ermee te maken dat ik me niet thuis voel bij een deel van de voorstanders. En omdat ik een beetje bang ben dat dit referendum straks zal worden gebruikt om het referendum op zichzelf nutteloos te verklaren. Zie de gretigheid waarmee media zich werpen op het bedrukken van WC-papier waarop de nee-stem wordt aangeprezen, in plaats van consequent en zo helder mogelijk uit te leggen waarom het draait in dit referendum.

Ik vind een referendum soms een goed middel om mensen hun democratische rol te laten spelen. Dat het desalniettemin in Nederland vaak wordt zwartgemaakt heeft, vermoed ik, ermee te maken dat een volksraadpleging het parlement en de regering soms de mogelijkheid zou kunnen ontnemen hun gang te gaan buiten de burgers om. O jee, zie je politici soms denken, stel je voor dat we eens moeten doen wat de kiezers graag willen?!
De gang van zaken met destijds de Europese grondwet heeft duidelijk gemaakt dat vooral op Europees niveau een nationaal referendum hooguit tot cosmetische ingrepen kan leiden, maar dat de politieke lijn die in Brussel en Straatsburg wordt uitgestippeld, met al dan niet uitgesproken steun van de nationale overheden, gewoon wordt gevolgd.
En wat daarbij een belangrijk, zo niet het belangrijkste richtsnoer is voor de Europese (en achter hun rug vermoedelijk ook veel nationale) politici, dat is het belang van het multinationale bedrijfsleven, in plaats van wat goed en gewenst is voor en door de Europese burgers. Zie de onderhandelingen over TTIP en de gesloten sfeer waarin die plaatsvinden.
Vanwege die multinationale belangen en geopolitieke machtsoverwegingen zullen we zien dat het associatieverdrag met Oekraïne gewoon doorgaat. Ook Juncker zal er geen moment bang voor zijn geweest dat een Nederlands referendum dat zou tegenhouden.

Ik vrees dat een gezonde ontwikkeling van de Europese Unie, waar burgers zich in thuis en vertegenwoordigd kunnen voelen, op deze manier alleen maar verder weg raakt.

Sterkte bij uw besluit wel of niet te gaan stemmen en, als u wel gaat, te kiezen tussen vóór en tegen.