Eerder was hier al artesanato, kunstnijverheid, te zien in de vroegere gevangenis van Recife, de hoofdstad van de deelstaat Pernambuco in Brazilië.
In een van de vele winkeltjes trof ik prachtige ingelijste verzamelingen aan van minuscule aardewerk beeldjes. Je kijkt je ogen uit als je ze van dichtbij bekijkt en de details kunt bewonderen.
Uit de bovenste foto haalde ik dit groepje naar voren:
Klik op de bovenste foto om hem groter te zien.
Al eerder maakten we kennis met het immens populaire aardewerk uit het Braziliaanse noord-oosten, de Nordeste. In een van de winkels in het kunst- en kunstnijverheidscentrum dat we hier gisteren leerden kennen, kwam ik deze collectie tegen.
Bovenin zien we, behalve bruidsparen en bruiloftsgasten, veel muzikanten. En in de rechter benedenhoek van de bovenverdieping een groep Retirantes, mensen die uit het gortdroge binnenland naar de stad waren gevlucht en bij het eerste bericht over regen schielijk terugkeren.
Op de benedenverdieping (bekijk de foto vooral groter door erop te klikken) zien we verschillende ambachten en in het midden een biechtvader met zijn biechteling.
In het hart van de stad Recife, hoofdstaat van de Braziliaanse deelstaat Pernambuco, staat een bijzonder gebouw. Vroeger diende het als gevangenis en het is dan ook voorzien van heel dikke muren en zware deuren. Toen ik er tijdens een van mijn eerste reizen in Brazilië kennis mee maakte, was het een centrum voor kunst en kunstnijverheid geworden. In een groot aantal cellen waren winkels te vinden.
Op de voorgrond twee enorme vergrotingen van een populair noord-oostelijk souvenir: modellen van een stier die een hoofdbestanddeel vormt van bumba-meu-boi, een grandioos feest dat eind juni wordt gevierd ter ere van São João, de Heilige Johannes. De normale uitvoeringen passen in je hand.
Klik op de foto om hem groter te zien.
Recife is de hoofdstad van de Braziliaanse deelstaat Pernambuco, in het noord-oosten, de Nordeste. Zoals ik eerder vertelde is Recife groot geworden doordat Maurits van Nassau Siegen hier in de zeventiende eeuw een tijdje de baas is geweest in opdracht van de West-Indische Compagnie. Hij liet duidelijk zijn sporen na, ook doordat hij wetenschappers en kunstenaars een beeld van onder andere de inheemse bewoners en de flora en fauna liet maken.
Dit mooie gebouw staat in een stadswijk die heel goed is gerestaureerd en waar je vanuit het centrum naar toe kunt gaan via een brug die naar Maurits van Nassau is vernoemd.
Toen de foto uit mijn camera kwam, dacht ik dat er bovenin een vlekje zat. Maar het bleek een duif te zijn die in de schaduw een plekje met mooi uitzicht had gevonden.
Klik op de foto om hem groter te zien.
Midden op een enorme permanente markt met allerlei verkopers van kunstnijverheid, artesanato op zijn Braziliaans, in de stad Caruaru in de Braziliaanse deelstaat Pernambuco stond ik ineens in het Museu do Cordel. Cordel betekent draad of koord en de Literatura de Cordel is de verzamelnaam voor een serie simpele boekjes die vanaf ongeveer honderd jaar geleden heel populair zijn geworden in Brazilië. Tegenwoordig zal de productie minder zijn door het aanbod aan informatie en vertier via internet, maar vooral in de noord-oostelijke staten van Brazilië kom je de boekjes op markten en in gespecialiseerde winkelstalletjes nog veelvuldig tegen.
De literatura de cordel dankt zijn naam aan het feit dat de aanbieders op markten en bij feesten hun boekjes ophingen aan horizontaal uitgespannen koorden. Aanvankelijk boden de boekjes vooral spannende verhalen, op rijm gezet, over groepen boeven die het noord-oosten onveilig maakten; de bekendste boef, Lampião, roofde van de rijken en deelde een deel van de buit uit aan de armen.
De aanbieders, is mij verteld, droegen in het openbaar voor uit hun boekjes, maar op een spannend moment in het verhaal stopten ze hun voordracht en konden de nieuwsgierige toehoorders een exemplaar kopen om van de afloop van het verhaal te kunnen genieten; een antieke vorm van de cliffhanger.
Ik ben ook boekjes tegengekomen over religieuze onderwerpen en over veilig vrijen en het voorkomen van geslachtsziekten. De literatura de cordel had en heeft ook een opvoedkundige taak.
De boekjes hebben vrijwel altijd een omslag dat is gedrukt met behulp van op houtsnijwerk gebaseerde cliché’s. Het houtsnijwerk is eenvoudig, maar vaak heel aansprekend.
Het Museu de Cordel in Caruaru (PE) was ooit opgezet door een erkende specialist op het gebied van de cordel-geschiedenis. Toen ik het ontdekte werd het gerund door zijn zoon. Behalve een omvangrijke collectie boekjes was er ook een mooie collectie cliché’s te bewonderen en enkele drukpersen.
Op het op stof gedrukte plakaat staat Museu do cordel – Lembrança de Caruaru, Cordelmuseum – Herinnering aan Caruaru.
Klik op de foto om hem groter te zien.
In hetzelfde stadje Arco Verde (PE) kom je legio kleine winkels tegen, zoals deze Mercadinho (Marktje), met links groente en fruit en rechts bonen en dergelijke.
Klik op de foto om hem groter te zien.
Shoppings, daar zijn de Brazilianen ook gek op. Deze heet Bandeirantes, een naam die je in Brazilië veel tegenkomt en die verwijst naar de groepen avonturiers die met name vanuit São Paulo het binnenland van Brazilië verkenden, vooral op zoek naar edelmetalen. Deze shopping kwam ik tegen in Arco Verde PE, het stadje in de noord-oostelijke deelstaat Pernambuco, waarvan ik al eerder foto’s liet zien. Kennelijk is in deze shopping ook het radiostation Independente gevestigd.
Klik op de foto om hem groter te zien.
Een paar dagen geleden zagen we hier de Ark van Noach in zijn Braziliaanse uitvoering. Ik kwam die tegen in het atelier van nakomelingen van Mestre Vitalino, een van de grootste kunstenaars uit het pottenbakkersgilde. In hetzelfde atelier, in een buitenwijk van de stad Caruaru in de deelstaat Pernambuco, kon ik Vitalino zelf ook fotograferen. Kennelijk was hij musicaal, want hij is geportretteerd met een blaasinstrument aan de lippen.
Klik op de foto om hem iets groter te zien te krijgen.
In de nordeste, het noord-oosten van Brazilië, en in het bijzonder in de deelstaat Pernambuco (hoofdstad; Recife) kom je heel veel van dit soort aardewerken beeldjes tegen. Ik ging er speciaal voor naar de stad Caruaru, waar in een distrito, een buitenwijk, nog het atelier is te bezichtigen van een van de topartiesten op dit vlak, Mestre Vitalino. Hij leeft zelf niet meer, maar ik zag zoons en een kleinzoon aan het werk. Een van de leukste taferelen was deze Ark van Noach. Let ook op het paar toekans (tucanos) en het paar blauwe araras in de kruin van de boom, wachtend op hun beurt om in te schepen in de voetbal.
Klik op de foto om hem wat groter te zien.
We zijn hier in Olinda, in het noordoosten van Brazilië, de deelstaat Pernambuco. Ooit kwamen veroveraars van de West-Indische Compagnie hier aan land, om voor een kleine dertig jaar een deel van Brazilië tot een Nederlandse kolonie te maken. Prins Maurits van Nassau Siegen voerde er van 1636 tot 1644 een voor die tijd verlicht bewind. In tegenstelling tot de Portugezen stond hij vrijheid van godsdienst toe, al mochten de rooms-katholieken geen missie-activiteiten meer bedrijven. Prins Maurits had een grote wetenschappelijke en artistieke belangstelling; daaraan is het te danken dat met name twee Nederlandse schilders, Frans Post en Albert Eckhout, de landschappen en de natuur in die tijd minutieus vastlegden. De Brazilianen zijn Prins Maurits daar nu nog dankbaar voor.
Maurits zetelde in de stad Recife, waarvan je het silhouet door het rechter raam kunt zien. Door het linker raam zie je de zuidelijke Atlantische Oceaan.
Overigens hielden de Nederlandse veroveraars in Olinda zelf stevig huis. Alle rooms-katholieke kerken werden op één na met de grond gelijk gemaakt. Desalniettemin zijn er weer verscheidene kerken uit de koloniale tijd te bewonderen.
Klik op de foto om hem groter te zien.