Mijn moeder had geen gemakkelijk leven. Dat was voor een deel te wijten aan de omstandigheden, voor een deel had ze het ook wel een beetje aan zichzelf te danken. Met die omstandigheden bedoel ik dan de geringe, vooral materiële, maar ook immateriële mogelijkheden die het leven als predikantsvrouw zonder rijke familie of schoonfamilie haar bood. Het was vaak afzien, het zien rond te komen met het geringe traktement van mijn vader, en zeker met een gezin met acht kinderen. Het was ook afzien ten opzichte van de verwachtingen waarmee ze was opgegroeid. Ze kwam niet uit een rijke familie, maar het gezin van haar ouders, begreep ik later, was niet-onbemiddeld, al straalde daar later weinig van af op mijn moeder. Als de jongste dochter was moeder het oogappeltje van haar vader en ze zal best een beetje verwend zijn geweest en zich een comfortabel leven als volwassene hebben voorgesteld, met het respect dat domineesvrouwen in die tijd verdienden.
Dat pakte dus anders uit. Mijn vader was gek op mijn moeder en al maakte ze het hem niet gemakkelijk, hij is dat ook altijd gebleven. Voor zover de middelen daartoe strekten verwende mijn vader haar van tijd tot tijd. Heel anders was de relatie tussen mijn vaders vader en mijn moeder. In de ogen van mijn opa kon mijn moeder weinig goed doen. Hij nam haar kwalijk dat ze niet had gestudeerd; in dat opzicht bleef ze voor opa altijd de mindere van de andere schoondochter die kennelijk nog wel een tijdje had doorgeleerd. Mijn moeder maakte haar HBS niet af, als ik het goed heb begrepen, omdat ze, voorbestemd om domineesvrouw te worden, meer was gediend met een goede opleiding voor het huishouden. Tot in lengte van jaren bleef opa haar dat nahouden; zo jong als ik was, voelde ik al dat hij haar een onterecht en zinloos verwijt maakte.
Maar één ding waardeerde opa in mijn moeder: haar pianospel. Hij zei het eens tegen mij, op zo’n manier dat ik duidelijk voelde dat het hem een beetje moeite kostte het toe te geven: op haar pianospel was weinig tot niets aan te merken. (Hij zelf had de naam dat hij op de piano leek orgel te spelen). Mijn ouders hadden elkaar leren kennen tijdens een vakantie waar de beide families elkaar ontmoetten in Boppard am Rhein. En mijn moeder had, ook volgens mijn vader zelf, daar zijn hart veroverd door voor hem piano te spelen. Als ik de verhalen goed heb onthouden speelde ze op het juiste moment Für Elise. Mijn vader sloot haar voorgoed in zijn hart.
Mijn moeders dierbaarste bezit was haar piano. In haar jonge moederjaren speelde ze er veel op: gewoon om haar vaardigheid aan het klavier te behouden, voor haar plezier, om ons een plezier te doen en bij feestelijke gelegenheden (waaronder de kerst- en paasvieringen in de huiselijke kring) om ons zingen te begeleiden. Later werd het minder. Moeder versomberde, zij kreeg de neiging over van alles en nog wat te mopperen en de plezierige dingen in het leven af te wijzen of zelfs te verzieken. Maar af en toe sprong er kennelijk ineens ergens een vonkje over en klaarde haar humeur op. Het waren de momenten waarop je moeder kon verleiden aan de piano te gaan zitten, het lopertje op de toetsen op te rollen en ons te vragen: wat willen jullie dat ik voor jullie speel?
Dan kon ze ineens als het ware het leven terugkrijgen. Op haar pianokruk leek ze op slag tien jaar jonger. Als de zon scheen, zat ze aan de piano in tegenlicht, haar haren goud omrand. Ze zei wel dat ze het spel niet meer zo goed beheerste, maar voor onze ongeoefende oren speelde ze de sterren van de hemel. Ineens twinkelden haar ogen, haar handen leken feilloos over de toetsen te dansen en het plezier in het pianospel spetterde bijna van haar gezicht af. Ze bevrijdde zichzelf op zulke momenten als het ware even uit de ketenen van haar zorgelijke leven.
Als ze mij vroeg wat ze voor me mocht spelen, dan was mijn antwoord altijd hetzelfde: The Harmonious Blacksmith van Georg Friedrich Händel. Een opgewekte melodie die mijn moeder de uitstraling gaf die ik zo graag bij haar zag: jong, joviaal, ontspannen, gelukkig met het leven van dat korte moment. Er zijn veel uitvoeringen van dat stuk te horen op internet. Op Youtube speelt Milo Graamans het op zo’n manier dat ik, als ik mijn ogen sluit, mijn moeder weer voor me zie spelen.
Later zei mijn moeder de piano vaarwel. Ze had een excuus, want de klankbodem was gebarsten en daarmee had de piano het grootste deel van zijn charme verloren. Het kwam mijn moeder, kreeg ik de indruk, ook wel goed uit: haar leven bestond meer en meer uit het benadrukken van wat ze in haar leven had gemist. Van haar prachtige pianospel, waar zelfs opa Coolsma geen kwaad woord over kon zeggen, restten ten slotte alleen de muziekboeken in een lade van een commode. En The Harmonious Blacksmith in een mij zeer dierbare hoek van mijn memorie.

Nawoord: zoals uit bovenstaande tekst blijkt, herinner ik me van mijn moeders latere leven vooral haar teleurstelling over dat wat haar naar haar mening niet of te weinig was gegeven. Maar ik wil er graag aan toevoegen dat ik ook positievere herinneringen aan haar heb, met name als zij logeerde in het gezin van mijn broer Sierk in Vianen, waar ze genoot van de gezelligheid en de warmte. Het was steeds een feest te zien hoe ze daar opbloeide en vrolijke kanten van het leven wist te hervinden.